1. Dini ve Edebi Etkiler (Güfte Kaynağı)

Alevi-Bektaşi inancının müzik üzerindeki en somut etkisi, THM'nin güfte (söz) repertuarını ve türlerini şekillendirmesidir.

a. Temel İnanç Türlerinin THM'ye Geçişi

Alevi-Bektaşi ritüel müziği olan Nefes ve Deyiş formları, içerik ve yapı bakımından doğrudan THM'ye aktarılmıştır.

·        Nefes: Vahdet-i Vücud (Varlığın Birliği), Hakk'a ulaşma ve Alevi yolunun sırlarını konu edinir. Bu tasavvufi şiirler, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Kaygusuz Abdal gibi figürlerin öğretilerini taşıyarak, THM'nin lirik derinliğini ve felsefi alt yapısını oluşturmuştur.

·        Düvaz-ı İmam (Düvaz): On İki İmam'a olan bağlılığı ve sevgiyi dile getiren bu türler, Türk Halk Müziği repertuarına dini-epik bir anlatım katmıştır. Kerbela olayı ve Ehl-i Beyt'e duyulan sevgi, THM'nin "ağıt" ve "uzun hava" türlerine derin bir duygusal ve tarihsel ağırlık yüklemiştir.

·        Yedi Ozan: Pir Sultan Abdal, Hatâyî (Şah İsmail), Kul Himmet, Fuzuli gibi Alevi-Bektaşi edebiyatının büyük şairlerinin (Yedi Ozan) şiirleri, Anadolu'daki bütün âşıkların ve halk müziği sanatçılarının ortak ve kutsal güfte kaynağı haline gelmiştir. Bu, THM'de edebi bir standart ve tema zenginliği yaratmıştır.

b. Bağlamanın Kutsallığı ve Âşık Geleneği

Alevi-Bektaşi kültüründe Bağlama (Saz) basit bir enstrüman değil, kutsal bir varlıktır. "Telli kitap" olarak anılması, onun sadece müzik aracı değil, aynı zamanda inancın ve ilahi mesajın taşıyıcısı olduğunu gösterir.

·        Zâkir/Âşık: Cem törenlerinde bağlama çalıp deyişler söyleyen Zâkir'in rolü, zamanla gezginci şair ve ozan olan Âşık geleneğine dönüşmüştür. Âşıklar, bir yandan inancı ve felsefeyi yayarken, diğer yandan toplumsal olaylara dair eleştirileri ve destanları müzikle birleştirerek THM'yi dönüştüren ana damar olmuştur.

2. Felsefi Etkiler (İnsana Bakış Açısı)

Alevi-Bektaşi felsefesinin temelinde yer alan İnsan-ı Kâmil (Olgun İnsan) ve Eşitlik düşüncesi, THM'nin ana temasını oluşturmuştur.

a. İnsanın Merkeziliği ve İnsan Sevgisi

Alevi-Bektaşi felsefesi, “İnsanın Hak’ka ulaşması” düşüncesiyle insanı evrenin ve ilahi aşkın merkezine koyar.

·        Bu anlayış, THM'de, insana duyulan sevginin ve yaratılanı sevmenin Yaratandan ötürü olduğu felsefesini yüceltmiştir. THM'nin büyük bir kısmındaki gurbet, ayrılık ve halk sevgisi temaları, bu felsefenin dünyevi aşk ve toplumsal duyarlılıkla harmanlanmış yansımalarıdır.

b. Hoşgörü ve Özgürlük

Hoşgörü (Rıza), Alevi-Bektaşi felsefesinin temel taşıdır.

·        Bu felsefe, müziğe sadece dini bir ibadet değil, aynı zamanda toplumsal bir iletişim ve eleştiri aracı olarak kullanmıştır. Pir Sultan Abdal'ın deyişlerinde görülen toplumsal eleştiri, özgürlük arayışının sonucudur.

c. Müzikal İcra Tarzı ve Ritüel

Semah ritüeli, müziğin icra ediliş biçimine benzersiz bir katkı sağlamıştır.

·        Semahlar, ritmik yapısıyla THM'de Kırık Hava olarak bilinen coşkulu, aksak ritimli ezgilerin (örneğin 5/8, 7/8, 9/8'lik ölçüler) zenginleşmesinde etkili olmuştur. Semah havalarının melodi ve ritmik kalıpları, THM'nin oyun havaları ve hızlı türkülerinde yaygın bir şekilde kullanılarak Türk Halk  müziğine dinamizm katmıştır.

Sonuç

Alevi-Bektaşi müziği, Türk Halk Müziği için ikincil bir kaynak değil, kendisini var eden ana kaynaktır. Bağlamanın müziksel etkisi Nefes ve Deyiş formlarının edebi gücü ve Âşık geleneğinin sürekliliği, THM'ye hem derin bir felsefi zemin hem de geniş bir repertuar sağlamıştır. Bu müzik sayesinde Türk Halk Müziği, sadece coğrafi kültürü değil; aynı zamanda tasavvufi aşkı, insan merkezli evren anlayışını ve toplumsal vicdanı dile getiren çok katmanlı bir sanatsal yapıya kavuşmuştur.