Hukuk çoğu zaman katı kurallardan, keskin çizgilerden ve sayfalar dolusu metinlerden ibaret sanılır. Oysa Frank Caprio, hayatı boyunca bize adaletin yalnızca yasa maddelerinden değil, insan kalbinin derinliklerinden de beslendiğini göstermiştir. Providence Belediye Mahkemesi’nin başyargıcı olarak yıllarca görev yaptı; fakat onu ölümsüz kılan kürsüdeki unvanı değil, vicdanındaki insaniyet oldu. Kararlarını verirken hep aynı dengeyi gözetti: Yasaya sadakat ile vicdana bağlılık.

Bu yaklaşım, Antik Yunan’dan günümüze tartışılan bir meseleyi yeniden gündeme getiriyor. Aristoteles’in epieikea yani “hakkaniyet” kavramı, yasaların genel kurallarının bireysel durumlarda katı sonuçlar doğurabileceğini, bu noktada hâkimlerin hakkaniyeti gözeterek yasayı yumuşatmaları gerektiğini söyler. Frank Caprio’nun birçok kararında yaptığı tam da buydu. Örneğin, kanser hastası oğlunu hastaneye yetiştirmek için hız sınırını aşan yaşlı bir babayı cezalandırmamak, Aristoteles’in hakkaniyet anlayışının çağdaş bir tezahürüydü.

Benzer şekilde, İslam hukukunda da adaletin merhametle bütünleşmesi esastır. Hz. Peygamber Efendimizin “Kolaylaştırınız, zorlaştırmayınız” hadisi, hukukun cezalandırmaktan önce toplumu onarma işlevine işaret eder. Osmanlı kadılarının kararlarında vicdanı rehber edinmeleri, Caprio’nun çağdaş mahkeme salonundaki tavırlarıyla benzerlik gösterir. Bir annenin çocuklarını doyurmak için işlediği küçük bir kabahatte cezayı düşürmesi ya da bir çocuğun masum bakışlarını adalet terazisine koyması, aslında İslam hukukunun temelindeki “adaleti merhametle dengeleme” ilkesinin modern bir yansımasıdır.

Bu noktada Caprio’nun mirasını Türkiye bağlamında düşünmek önemlidir. Türk hukuk sisteminde hâkimlerin takdir yetkisi, yasaların katı uygulanmasıyla ortaya çıkabilecek adaletsizlikleri önlemek için en önemli araçlardan biridir. Türk Ceza Kanunu’nda yer alan “takdiri indirim sebepleri”, hâkime bireysel olayların özel şartlarını dikkate alarak cezayı azaltma imkânı verir. Aynı şekilde Medeni Hukuk ve İdare Hukuku’nda da hâkimin hakkaniyeti gözetme görevi vardır. Ancak burada asıl mesele, bu takdir yetkisinin nasıl kullanıldığıdır. İşte Frank Caprio’nun bıraktığı miras, Türk hâkimlerine de şu dersi vermektedir: Takdir yetkisi yalnızca teknik bir hukuk aracı değil, vicdanla birleştiğinde adaletin gerçek anlamda tecelli etmesini sağlayan bir köprüdür.

Ne yazık ki modern hukuk sistemlerinde, özellikle iş yükü, prosedür baskısı ve kamuoyunun beklentileri hâkimleri zaman zaman yalnızca “yasa uygulayıcı” konumuna itmektedir. Caprio’nun hatırlattığı şey, hâkimin aynı zamanda “toplumun vicdanı” olduğudur. Türk hukuk pratiğinde de hâkimler, kararlarında yalnızca yasaları değil, bireyin yaşam koşullarını, toplumsal dengeleri ve merhameti göz önünde bulundurduklarında gerçek adaleti tesis edebilirler.

Rhode Island Valisi Dan McKee’nin sözleri aslında Caprio’nun bütün hayatını özetler niteliktedir: “Sadece halka hizmet etmekle kalmadı, aynı zamanda onlarla insani bir bağ kurdu. Adaleti insanlıkla harmanlayarak bir sembol haline geldi.” Frank Caprio bugün aramızda değil. Ancak onun mirası, Aristoteles’in hakkaniyet felsefesinde, İslam hukukunun merhamet anlayışında ve Türkiye’nin hukuk pratiğinde hâkimlerin takdir yetkisini vicdanla buluşturmalarında yaşamaya devam edecektir.

Adaletin soğuk yüzüne merhametin sıcaklığını katabilen bu büyük yargıcı hayırla anıyor; onun hatırasının, Türk hâkimlerine ve hukuk insanlarına ışık tutmasını diliyoruz. Çünkü en gerçek adalet, merhametle bütünleşendir.

Toprağı bol olsun. Işıklar içinde uyusun.

Saygılarımla

Prof. Dr. Ayhan ERDEM – Köşe Yazarı
aerdem@gazeteankara.com.tr
Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi
Gazete Ankara Dijital Haber Portalı