Şimdi gelin, bu önemli konuları adım adım ve akademik bir disiplin içinde maddeler halinde ele alalım…

1. TANINMAMA SEBEPLERİ

1.1. Kıbrıs Cumhuriyeti’nin uluslararası meşruiyeti

1960’ta kurulan Kıbrıs Cumhuriyeti, Birleşik Krallık, Yunanistan ve Türkiye’nin garantörlüğü altında iki toplumlu bir devletti (Rum ve Türk). 1963’te Rumlar Türkleri yönetimden dışladıktan sonra, Rum tarafı devletin tek temsilcisi olarak uluslararası tanınmayı sürdürdü. 1974’teki Türk askeri müdahalesi sonrası ada fiilen ikiye bölündü, ancak uluslararası toplum Kıbrıs Cumhuriyeti’ni hâlâ tüm adanın meşru devleti olarak kabul ediyor.

1.2. Birleşmiş Milletler kararları

BM Güvenlik Konseyi’nin 541 (1983) ve 550 (1984) sayılı kararları, KKTC’nin ilanını “geçersiz” sayar ve diğer devletlere KKTC’yi tanımama çağrısı yapar. Bu kararlar, KKTC’nin diplomatik olarak yalnızlaşmasına yol açtı.

1.3. Uluslararası hukukun “toprak bütünlüğü” ilkesi

Uluslararası hukukta, bir devletin parçası olan bir bölgenin tek taraflı bağımsızlık ilanı genellikle “ayrılıkçılık” olarak görülür (istisnalar hariç, örn. Kosova). KKTC örneğinde ise BM, “Kıbrıs Cumhuriyeti’nin toprağı üzerinde yasa dışı ayrılma” görüşünü benimsiyor.

1.4. Büyük güçlerin siyasi çıkarları

ABD, AB, Rusya gibi aktörler, Doğu Akdeniz’deki dengeyi korumak ve Yunanistan–Türkiye arasındaki hassas ilişkileri bozmamak adına KKTC’yi tanımaya yanaşmıyorlar. AB, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’ni (GKRY) 2004’te tam üye yaptı; bu da KKTC’nin tanınmasını daha da zorlaştırdı.

1.5. Türkiye dışındaki ülkelerin çekinceleri

KKTC’yi sadece Türkiye tanıyor. Diğer ülkeler, Türkiye ile ilişkilerini riske atmak istemediklerinden değil, BM kararlarına ve AB politikalarına bağlı olduklarından tanımıyorlar.

2. TANINMASI İÇİN NELER YAPILABİLİR?

2.1. Uluslararası statüyü güçlendirme

KKTC, doğrudan tanınma yerine, “fiilî tanınma” düzeyinde ilişkiler kurabilir: ticaret, kültür, spor, eğitim, ulaşım gibi alanlarda işbirlikleri geliştirmek. Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) gibi bölgesel örgütlerle entegrasyon artırılabilir. (Nitekim KKTC, 2022’de TDT’ye gözlemci üye oldu -bu önemli bir adımdır.)

2.2. Barışçıl çözüm ve diplomasi

BM gözetiminde yürütülen müzakerelerde, iki toplumun egemen eşitliğine dayalı bir çözüm önerisi sunulabilir. Federal modelin artık çökmüş olduğu kabul edilip, “iki devletli çözüm” fikri diplomatik olarak güçlendirilebilir.

2.3. Ekonomik ve kültürel açılım

Doğrudan uçuşların, liman ticaretinin, uluslararası eğitim projelerinin artırılmasıyla de facto tanınma (fiilî kabul) genişletilebilir. Uluslararası sivil toplum örgütleri, üniversiteler, spor organizasyonlarıyla bağlar kurulabilir.

2.4. Türkiye’nin diplomatik gücünü kullanma

Türkiye, KKTC’nin tanınması konusunu İslam İşbirliği Teşkilatı, Afrika Birliği, Türk Devletleri Teşkilatı gibi platformlarda daha aktif şekilde gündeme getirebilir. Yeni müttefik ülkelerle (özellikle Afrika, Asya, Türk dünyası) ikili ilişkiler üzerinden tanınma zemini hazırlanabilir.

2.5. Uluslararası hukukta alternatif tezler geliştirme

KKTC’nin bağımsızlığının, Kıbrıs Türk halkının kendi kaderini tayin hakkı kapsamında değerlendirilmesi gerektiği savunulabilir. Bu argüman, Kosova, Güney Sudan, Doğu Timor gibi örneklerle karşılaştırılarak güçlendirilebilir.

5 ADIMLIK STRATEJİK EYLEM PLANI

1) Hukukî zemin ve anlatının güçlendirilmesi

Amaç: Uluslararası kamuoyunda KKTC’nin statüsüne dair alternatif, sağlam hukuki ve politik argümanlar oluşturmak; “meşruiyet” tartışmasını yeniden çerçevelemek.

Yapılacaklar:

• Uluslararası hukukçular, akademisyenler ve tanınmış eski diplomatlardan oluşan bir Hukuk ve Strateji Komisyonu kurulmalı.
• Komisyon; öz-savunma, kendini belirleme (self-determination) ve BM içtihatlarını irdeleyen raporlar hazırlamalı.
• Gelecekteki müzakere biçimleri (iki devlet, konfederasyon, özel statü vb.) için hukuki senaryolar geliştirilmelidir.

Kilit aktörler: KKTC hükümeti, Türkiye Dışişleri, üniversiteler, uluslararası hukuk uzmanları.
Başarı göstergeleri: 3–5 uluslararası makale/rapor; Birleşik Krallık/AB’de akademik tartışmalarda görünürlük.
Risk: BM / AB kararlarıyla doğrudan çelişen argümanlar diplomatik izolasyonu daha da derinleştirebilir.
Kaynak: BM kararları (541, 550) uluslararası bağlamı oluşturur.

2) Bölgesel ve çok taraflı kurumlarla ilişkileri derinleştirme

Amaç: Resmi tanınma gelmese bile gözlemci/özel statü yoluyla kurumlarda görünürlüğü artırmak; bölgesel destek tabanı oluşturmak.

Yapılacaklar:

• Türk dünyası, İslam İşbirliği Örgütü (OIC), Afrika, Asya devletleri ve bölgesel örgütlerde gözlemci/özel temsil statüleri genişletilmeli.
• Türk Devletleri Teşkilatı’nda gözlemci statü örneği önemli bir adım olmuştur.
• İkili düzeyde Afrika ve Asya’da ekonomik-kültürel anlaşmalar (ticaret heyetleri, sağlık, eğitim işbirlikleri) kurulmalı.

Kilit aktörler: Türkiye, KKTC dış politikası, bölgesel diplomat ağları.
Başarı göstergeleri: 3 yeni kurumda resmi/yarı-resmi statü; yıllık artan ikili antlaşma sayısı.
Risk: AB/GKRY tepkileri ve buna bağlı diplomatik gerilimler.

3) Ekonomik diplomasi: izolasyonu azaltma / entegrasyonu artırma

Amaç: Tanınma öncesinde fiilî kabul (de-facto integration) yaratmak - ticari, ulaşım, eğitim ve spor bağlantılarıyla izolasyonun maliyetini düşürmek.

Yapılacaklar:

• Uluslararası üniversiteler, sağlık turizmi projeleri ve özel yatırım teşvikleriyle uluslararası ekonomik ortaklıklar oluşturulmalı.
• Hukuki riskleri azaltacak tarafsız ticari kanallar (serbest bölgeler, akreditasyon programları) oluşturulmalı.
• Spor, kültür ve akademik etkinliklerde “Kıbrıs Türk” kuruluşlarının küresel görünürlüğünü artırılmalı.

Kilit aktörler: KKTC ekonomi bakanlığı, yatırım teşvik ajansı, Türk yatırımcı ağı, üniversiteler.
Başarı göstergeleri: Yabancı yatırım, üniversite işbirlikleri, uluslararası etkinlik sayısında artış.
Risk: Bazı ülkeler bu tür temasları “meşrulaştırma” olarak algılayabilir; diplomatik mesajlama önemli.

4) İkili diplomasi ve hedef ülke kampanyaları

Amaç: Tanıma veya diplomatik ilişki düzeyini artırmak için hedef ülkelerde özel kampanyalar yürütmek.

Yapılacaklar:

• Hedef ülkeleri (Afrika, Latin Amerika, küçük ada devletleri, Asya ülkeleri) belirlenmeli.
• Ticaret, sağlık, eğitim işbirliği teklifleriyle “fazlı normalleşme” (konsolosluk düzeyinde temas, ticaret ofisleri) stratejisi uygulanmalı.
• Kültür merkezleri, doğrudan uçuşlar, burs programları ile ilişkiler kurulmalı.

Kilit aktörler: Türkiye’nin büyükelçilik ağı, KKTC temsilcilikleri, hedef ülke karar alıcıları.
Başarı göstergeleri: Yeni ticaret ofisleri; parlamentolarda dost grupların artışı; konsolosluk düzeyinde temaslar.
Risk: ABD/AB baskıları; hedef seçiminde pragmatizm gereklidir.

5) Müzakere stratejisi: “Çözüm alternatifi” olarak iki-parçalı yol haritası

Amaç: Hem barışçıl çözüm arayışlarını canlı tutmak hem de tanınma hedefini paralel yürütmek; uluslararası aktörlerin kabul edebileceği somut seçenekler sunmak.

Yapılacaklar:

• BM çatısı altında müzakere masasını yeniden canlandırma çabalarını destekleklenebilir.
• İki alternatifli yol haritası oluşturulmalı;
  (A) Yeniden birleşme için gerçekçi federasyon planları;
  (B) İki devletli çözümün parametreleri (sınırlar, garantiler, azınlık hakları, ekonomik uyum).
• Güvenlik, mülkiyet, vatandaşlık hakları gibi teknik konularda uzman çalışma grupları kurulmalı.

Kilit aktörler: BM, Türkiye, GKRY muhatapları, uluslararası garantörler.
Başarı göstergeleri: BM aracılı toplantılarda ilerleme; uluslararası aktörlerin sürece katılımı.
Risk: Görüş ayrılıkları; sürecin tıkanması durumunda jeopolitik baskılar artabilir.

Uygulama Planı — Önceliklendirme ve Kaynak Kullanımı

0–6 ay: Hukuk & Strateji Komisyonu kurulması, hedef ülke analizleri, bölgesel kurumlarda girişimler.
6–18 ay: Ekonomik diplomasi paketleri, üniversite anlaşmaları, yatırım teşvikleri, dış ilişkiler temasları.
18–36 ay: Çok taraflı kurumlarda daha geniş statü kazanma, ikili anlaşmalar, BM içinde müzakere taktikleri.

Ölçme ve Değerlendirme

Yıllık dış yatırım artışı, uluslararası işbirlikleri, katıldığı organizasyon sayısı, ekonomik anlaşmalar,diplomatik temaslar, uluslararası söylemde görünürlük.

Riskler ve Karşı Önlemler

• BM / AB ve GKRY tepkileri: İyi hazırlanmış hukuki argümanlar ve şeffaf iletişimle azaltılabilir.
• Bölgesel gerilim: Üçüncü taraf garantörler ve ara bulucular devreye sokulabilir.
• İç kamuoyu beklentileri: Şeffaf ve gerçekçi hedeflerle toplumsal iletişim stratejisi yürütülmelidir.

Somut İlk Adımlar (Başlangıç Olarak Yapılması Gerekenler)

1. Hukuk & Strateji Komisyonunu kur (10-15 uzman).
2. Hedef ülke listesini oluşturup ülke-bazlı teklif paketleri hazırlanmalı.
3. Türk Devletleri Teşkilatı ve OIC platformlarında yeni girişimler başlatılmalı.
4. Uluslararası üniversite işbirlikleri ve sağlık turizmi yatırım paketleri hazırlanamalı.
5. BM kararları ve uluslararası bağlam üzerine kamuoyu bilgilendirme kampanyası başlatılmalı.

Sonuç ve Değerlendirme

KKTC’nin tanınmamasının ana nedeni uluslararası hukukta meşruiyet sorunu ve küresel siyasi dengelerdir.

Tanınma için:

• Yalnız Türkiye değil, başka ülkelerle de çok boyutlu diplomasi yürütülmeli,
• Ekonomik, kültürel ve kurumsal varlık uluslararası düzeyde güçlendirilmelidir.

Unutmayalım! BM Güvenlik Konseyi kararları KKTC’nin ilanını geçersiz saymaktadır; bu uluslararası siyaseti belirleyen ana çerçevedir. Bu nedenle KKTC’nin tanınması tek seferlik bir hamleyle değil; diplomatik çok yönlü girişimler, ekonomi-kültür açılımları, uluslararası hukuki argümanların güçlendirilmesi, bölgesel ittifakların kullanılması ve BM/AB süreçlerinde akıllı hamlelerin birleşimiyle kademeli olarak mümkün olabilir. Kısacası; Kıbrıs meselesinin çözümü, ya iki devletli modelin kabulüyle, ya da uluslararası sistemde denge değiştiğinde (örneğin yeni ittifak bloklarının güçlenmesiyle) mümkün hale gelecektir.

Saygılarımla

Prof. Dr. Ayhan ERDEM – Köşe Yazarı
aerdem@gazeteankara.com.tr
Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi
Gazete Ankara Dijital Haber Portalı

Faydalanılan Temel Kaynaklar

• UN Security Council Resolution 541 (1983)
• UN Security Council Resolution 550 (1984)
• Northern Cyprus / Foreign Relations (Vikipedi)
• Türk Devletleri Teşkilatı – Gözlemci Statüsü (Organizations of Turkic States, 2022)
• Avrupa Birliği – Kıbrıs’ın 2004’te AB’ye Katılması (Vikipedi)