Üretim süreçlerinde yalın dönüşüm (Lean) uygulamaları, uzun yıllardır maliyetleri düşürme, israfı azaltma ve kaliteyi artırma amacıyla kullanılıyor. Ancak Louisiana State University bünyesinde yapılan kapsamlı bir yüksek lisans araştırması, 5S’in yalnızca operasyonel mükemmelliğe değil, çalışanların iş güvenliği iklimine de doğrudan katkı sunduğunu bilimsel verilerle ortaya koydu

Siddarth Srinivasan tarafından yürütülen çalışma, 5S uygulamasının iş yerinde algılanan güvenlik, çalışan katılımı, yönetimin güvenlik konusundaki kararlılığı ve çalışma ortamının güvenliği gibi kritik boyutlarda anlamlı bir iyileşme sağladığını gösteriyor. Araştırma kapsamında bir üretim tesisinin montaj bölümüne 5S uygulanmış, önce–sonra analizleri ve kontrol gruplarıyla kapsamlı bir karşılaştırma gerçekleştirilmiştir.

5S Uygulaması İş Güvenliği Algısını Nasıl Güçlendirdi?

Tez kapsamında kullanılan Safety Climate Assessment Toolkit (SCAT) ölçümleri, 5S uygulamasından sonra çalışanların toplam güvenlik iklimi puanlarının 136’dan 153’e yükseldiğini ortaya koyuyor; bu artış istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuş durumda (p=0.0002)

Güçlü iyileşme gösteren başlıklar:

• Yönetimin güvenliğe bağlılığı
• Güvenliğe verilen öncelik
• Çalışanların sürece katılımı
• Fiziksel çalışma ortamının güvenliği

Çalışmanın bulgularına göre; gereksiz malzemelerin ortamdan kaldırılması, ergonomik risklerin azaltılması, zemin düzenlemeleri, görsel yönetim uygulamaları ve standart iş süreçlerinin tanımlanması, çalışanların “işyeri daha güvenli” algısını doğrudan güçlendiriyor.

Verimlilik ve Güvenlik Aynı Anda Artıyor

5S uygulamasının yalnızca iş güvenliği değil, üretim verimliliği üzerinde de çarpıcı etkileri görüldü:

• Çevrim süresi %16,6 azaldı (33 dk → 27,5 dk)
• Kullanılan zemin alanı %22,2 azaldı (52,2 m² → 42,7 m²)
• Stok–çıktı oranı %36,6 iyileşti

Bu sonuçlar; 5S’in hem çalışan sağlığı ve güvenliği, hem de işletme maliyetleri açısından çift yönlü bir değer üreticisi olduğunu doğruluyor

Uzmanlar Ne Diyor?

Uluslararası literatürde 5S’in güvenliği artırdığı sıkça ifade edilse de, Srinivasan’ın çalışması bu ilişkiyi nicel verilerle gösteren nadir araştırmalardan biri. Tezde yer alan tespitlerden bazıları şöyle:

• Fiziksel düzenlemeler güvenlik risklerini görünür ve yönetilebilir hale getiriyor.
• Standartlaştırılmış iş adımları, düşme, çarpma, ergonomik riskler gibi temel tehlikeleri azaltıyor.
• Çalışan katılımı, güvenlik kültürünü kalıcı hale getiriyor.
• Sürekli denetim ve sürdürülebilirlik, güvenlik iklimini uzun vadede stabilize edebiliyor.

Bu bulgular, Türkiye’de özellikle OSB’lerde, KOBİ’lerde ve orta ölçekli imalat işletmelerinde 5S uygulamalarının yalnızca verimlilik değil, iş güvenliği açısından da stratejik bir yatırım olduğunu gösteriyor.

Analitik Değerlendirme: 5S Neden İş Dünyası İçin Kritik?

1.     Yasal uyum ve SGK maliyetleri: İş kazalarının azalması doğrudan finansal yükü düşürüyor.

2.     Kurumsal kültür etkisi: Güvenlik iklimi güçlü olan işletmelerde çalışan bağlılığı ve üretim kalitesi yükseliyor.

3.     Uluslararası rekabet: Lean + Safety entegrasyonu, tedarik zincirlerinde büyük firmaların temel beklentileri arasında yer alıyor.

4.     OSB ve KOBİ ekosistemi: Türkiye’deki imalat işletmelerinin çoğu, düşük maliyetli ancak yüksek etkili bu dönüşümü uygulayarak kapasite artışı sağlayabilir.

Bilgi Kutusu: 5S Nedir?

5S, iş yerlerinde düzen, temizlik, standartlaşma ve sürekli iyileştirme sağlayan yalın üretim metodolojisidir. Japonya’da geliştirilmiş olup, güvenlik ve verimlilik odaklı dönüşümlerin temel yapı taşlarından biridir.

5 Adımda 5S

1.     Seiri (Ayıklama – Sort)
Gereksiz malzemelerin çalışma alanından uzaklaştırılması; risk ve israf kaynaklarının ortadan kaldırılması.

2.     Seiton (Düzenleme – Set in Order)
Gerekli malzemelerin kolay erişilebilir şekilde konumlandırılması; yerleşim planlarının netleştirilmesi.

3.     Seiso (Temizlik – Shine)
Çalışma alanının düzenli temizlenmesi; güvenlik risklerinin erken fark edilmesi için görünürlüğün artırılması.

4.     Seiketsu (Standartlaştırma – Standardize)
İş adımları, kontrol listeleri ve görsel yönetim uygulamalarıyla çalışma biçimlerinin ortaklaştırılması.

5.     Shitsuke (Disiplin / Süreklilik – Sustain)
Denetim, alışkanlık yönetimi ve kültür oluşturma yoluyla 5S düzeninin kalıcı hale getirilmesi.

Neden Önemlidir?

• İş güvenliği iklimini güçlendirir.
• Üretim verimliliğini artırır.
• İşyeri düzeni ve ergonomiyi iyileştirir.
• Maliyetleri düşürür, kaliteyi yükseltir.

Haber Editörü: Dr. Oğuz Poyrazoğlu – Kurucu ve Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
E-posta: opoyrazoglu@gazeteankara.com.tr
WhatsApp Haber Hattı: +90 531 512 62 32

Kaynak: Srinivasan, S. (2012). The Impact of 5S on the Safety Climate of Manufacturing Workers, LSU Master’s Thesis, 396.

Dr. Oğuz POYRAZOĞLU

Gazete Ankara Dijital Haber Portalı SEKTÖR/KOBİ